Zaburzenia emocjonalne i behawioralne w wyniku uszkodzenia
płatów czołowych mózgu
Zmiany w zachowaniu człowieka wynikające z uszkodzeń mózgu stanowią istotny przedmiot zainteresowania neurologii i neuropsychologii. Obszar czołowy jest interesujący pod względem oceny neuropsychologicznej, ponieważ odpowiada za poprawne funkcjonowanie wielu procesów poznawczych. Analiza dysfunkcji czołowych rozszerza się również na inne sfery: emocjonalną i behawioralną. Wiedza o dokładnej lokalizacji uszkodzenia w płacie czołowym daje podstawy do diagnostyki konkretnego zespołu czołowego. Dane na temat lateralizacji uszkodzenia ułatwiają określenie deficytów poznawczych. Szczególnie związany z zaburzeniami emocjonalnymi jest rejon przedczołowy – najmłodszy filogenetycznie obszar przedniej części kory mózgowej. Odpowiada on za kontrolę najbardziej złożonych ludzkich zachowań. Płaty czołowe a szczególnie obszar przedczołowy – są najpóźniej ukształtowaną częścią kory mózgowej. Ze względu na połączenia z wieloma częściami mózgu uszkodzenie tej okolicy wpływa na różne aspekty życia. Wraz z rozwojem technik neuroobrazowania okazało się, że płaty czołowe aktywują się podczas czynności angażujących każdy rodzaj zdolności poznawczych.
ROLA PŁATÓW CZOŁOWYCH W REGULACJI AKTYWNOŚCI PSYCHORUCHOWEJ CZŁOWIEKA
Regulacja aktywności psychoruchowej zależy od poprawnego funkcjonowania obszaru czołowego. Okolica ta wpływa na procesy aktywacji i hamowania na różnych poziomach działania jednostki. Obszar czołowy kory odbiera, integruje i analizuje impulsy z otoczenia, pozwala podejmować decyzje na poziomie behawioralnym, wpływa na proces adaptacji organizmu. Obszar czołowy kieruje działaniem człowieka: modyfikuje jego gotowość do odpowiedzi i sferę motywacyjną. Uszkodzenie okolicy czołowej wiąże się z rozwojem zespołu przewlekłego zmęczenia, a zaburzenie równowagi między procesami hamowania i pobudzenia skutkuje wieloma objawami psychopatologicznymi.
USZKODZENIE OKOLICY CZOŁOWEJ A ROZWÓJ ZABURZEŃ LĘKOWYCH
Obszar czołowy jest zaangażowany w utrzymywanie równowagi psychicznej człowieka. Szczególnie wyraźnie związek ten podkreślano w badaniach nad zaburzeniami lękowymi. Rola kory przedczołowej ma ogromne znaczenie w neuronalnym podłożu fobii społecznej. Badacze zauważyli wzrost aktywności funkcjonalnej między boczną korą przedczołową a systemem nagrody oraz, obniżoną aktywację komunikacji między systemem nagrody a tylnymi częściami mózgu. Dane te sugerują, że w przypadku izolowanych zaburzeń lękowych istotne są obszar przedczołowy oraz niezaburzona komunikacja między systemami kontrolującymi wyższe czynności psychiczne i reakcje emocjonalne.
Jak w terapii zaburzeń lękowych działa ekspozycja na sytuacje lękowe?
Unikanie lęku wzmaga aktywność prawej kory przedczołowej, która zwrotnie pobudza ciało migdałowate i w ten sposób lęk się nakręca. Podczas ekspozycji na lęk, kiedy pacjent wychodzi ze swojej strefy komfortu i stawiamy czoła silnemu często dyskomfortowi, uaktywnia się lewa kora przedczołowa, która rozpoznając sytuację jako bezpieczną, hamuje aktywność ciała migdałowatego i lęk zaczyna spadać. Liczne już badania dowodzą także, że u osób cierpiących na zaburzenia lękowe, obserwuje się nadaktywność prawej kory przedczołowej a małą aktywność lewej. Dlatego niezwykle ważne jest dla nich ćwiczenie i pobudzanie lewej części kory przedczołowej.
A jak to możliwe, że można osiągnąć taką zmianę w terapii, istotnie zmniejszyć nieadekwatne reakcje lękowe? To dzięki niebywałej, zaobserwowanej i potwierdzonej licznymi badaniami w okresie ostatnich około 20 lat neuroplastczności naszego mózgu. Neuroplastyczność to zdolność mózgu do zmiany jego struktur i reorganizacji schematów reagowania przez tworzenie się nowych połączeń między neuronami. Układ komórek w naszym mózgu nie jest całkowicie zdeterminowany przez geny – może być kształtowany przez nasze doświadczenie, zachowanie i myślenie.
ZESPÓŁ CZOŁOWY
Zespół czołowy (frontal lobe syndrome) to zespół objawów charakteropatii powstający wskutek uszkodzenia obszaru czołowego. Podłożem zaburzenia jest zakłócenie regulacyjnej funkcji płatów czołowych, polegającej na kontroli procesów pobudzenia i hamowania w ramach aktywności psychoruchowej człowieka. Można to nazwać zjawiskiem zaburzeń neurobehawioralnych, obejmujące wszystkie aspekty funkcjonowania jednostki. Faktem jest, że w konsekwencji uszkodzenia obszaru czołowego zachodzi trwała zmiana osobowości pacjenta, a badanie psychologiczne pomaga w ustaleniu charakteru zaburzeń.
Dominujące problemy można opisać w następujących obszarach:
Emocje i osobowość:
- Znaczne pobudzenie chorego – od euforii do rozdrażnienia.
- Labilność (zmienność) nastrojów – płynne przechodzenie od płaczu do śmiechu.
- Niedostosowany afekt – chory śmieje się w sytuacji smutnej (np. na pogrzebie), płacze w wesołej.
- Drażliwość, wybuchowość.
- Beztroska, brak świadomości własnych deficytów, nieumiejętność przewidywania konsekwencji własnych działań.
- Niekiedy zwiększony poziom lęku.
Uleganie instynktom: tzw. rozhamowanie, mogące się objawiać poprzez:
- Skłonność do sprośnych żartów i niestosownych zachowań.
- Wzmożoną żarłoczność.
- Rozhamowanie seksualne.
- Zwiększone ryzyko popadania w nałogi.
Funkcjonowanie językowe:
- Wielomóstwo. Chory mówi dużo i szybko, lecz w jego wypowiedzi brak jest organizacji. Ponieważ wszystko go rozprasza, łatwo ulega skojarzeniom i często popada w dygresje. W rezultacie swoją wypowiedź wkleja niepowiązane informacje.
- Skłonność do konfabulacji.
Pacjent z zespołem czołowym pod względem intelektualnym może prezentować zupełnie normalny poziom, choć częściej funkcjonowanie poznawcze jest zakłócone przez wymienione wcześniej zaburzenia zachowania – uleganie rozproszeniom, nieumiejętność korzystania z podpowiedzi, osłabiony krytycyzm.
Najczęściej spotykane konsekwencje uszkodzenia jednego lub obu płatów czołowych to między innymi:
- Afazja ruchowa
- Nieumiejętność rozpoczęcia działania, brak napędu, utrata zainteresowań, adynamia, apatia
- Zmniejszenie niepokoju i troski o przyszłość
- Impulsywność
- Podatność na rozproszenia, podążanie za przypadkowymi bodźcami
- Brak inicjatywy i spontaniczności
- Skłonność do dowcipkowania, wesołkowatość
- Upośledzenie pamięci świeżej
- Zaburzenia uwagi i koncentracji
- Utrata zdolności myślenia w kategoriach abstrakcyjnych
- Niezdolność planowania i realizowania działań zgodnie z planem, trudności w planowaniu i wykonywaniu działań w określonej kolejności i określonym czasie
- Nie branie pod uwagę konsekwencji własnych działań
- Sztywność myślenia i działania
- Tendencja do perseweracji – powtarzanie słów lub zachowań, niemożność ich zatrzymania
- Echolalia lub echopraksja – powtarzanie po kimś słów, zdań lub gestów (np. powtarzanie pytania zamiast odpowiadania na nie)
- Anozognozja – brak świadomości występujących problemów, zaprzeczanie chorobie
Bibliografia:
1. Domańska Ł, Borkowska AR: Podstawy neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011.
2. Maria Pąchalska: Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu. PWN, Warszawa 2014
Centrum Psychoterapii i Rozwoju Kształt Emocji
ul. Janosika 41
90-014 Łódź
e-mail: kontakt@ksztaltemocji.pl
tel. 694 777 579
NEUROSYNC Gabinet Terapii Biofeedback
ul. Łódzka 4/6, wejście B, II piętro
95-100 Zgierz
e-mail: neurosync.biofeedback@gmail.com
tel. 794 550 355
Strona www stworzona w kreatorze WebWave.